5. sınıf türkçe Noktalama İşaretleri testi ve çözümleri

Çözüm: Nokta, kısaltmaların sonunda (Dr., Prof., Cad. vb.) kullanılır. 'Dr.' bir kısaltma olduğu için nokta kullanımı doğrudur. Diğer seçeneklerde ise; '09:30' ifadesinde saat ve dakika arasına iki nokta (:) gelmeliydi. 'Ders bitti.' doğrudan alıntı olduğu için nokta tırnak işareti içinde olmalıydı. Sıra sayıları bildiren eklerden önce nokta yerine kesme işareti (') kullanılır (2.'si yerine 2.). Saat ve dakika arasında iki nokta (:) kullanılır (15.00 yerine 15:00).

Çözüm: Virgül, bağlaçlardan önce veya sonra kullanılmaz. 've' bir bağlaç olduğu için 'okudum ve' arasına virgül gelmemelidir. Diğer seçeneklerde virgülün kullanımları doğrudur: eş görevli kelimeleri ayırma (A), onay bildiren sözcüklerden sonra (B), anlam karışıklığını giderme (C), sıralı cümleleri ayırma (E).

Çözüm: Soru işareti, soru anlamı taşıyan cümlelerin sonuna konur. 'Nasıl bir sürpriz bekliyorsun?' cümlesi doğrudan soru anlamı taşımaktadır. A seçeneğinde ek-fiilin soru eki (mi) ayrı yazılmalı ve soru işareti sonda olmalıydı. B seçeneğinde soru anlamı taşıyan kelimeler olsa da cümlenin genelinde soru anlamı yoktur, bu yüzden noktalı virgül ya da virgül ile ayrılıp sonuna nokta gelmelidir. C seçeneğinde soru anlamı taşıyan bir ek olmasına rağmen nokta kullanılmıştır. E seçeneğinde iki soru cümlesi birleştiği için en sona soru işareti konulmalıydı.

Çözüm: Ünlem işareti, sevinç, kıvanç, acı, korku, şaşma gibi duyguları anlatan cümlelerin sonuna konur veya hitap, seslenme ve uyarı sözlerinden sonra kullanılır. 'Lütfen kapıyı kapatır mısınız!' cümlesi bir rica cümlesidir ve sonuna nokta konulmalıdır. Ünlem işareti bu cümlede uygun değildir.

Çözüm: Kesme işareti özel isimlere getirilen çekim eklerini ayırmak için kullanılır. Ancak, akrabalık bildiren kelimeler (anne, baba, amca vb.) özel isimle birlikte kullanılsa bile büyük harfle başlamaz ve bunlara getirilen ekler kesme işaretiyle ayrılmaz. 'Annem' kelimesi akrabalık bildirdiğinden, 'Annem'in' şeklinde yazılması yanlıştır, doğru kullanımı 'annemin' olmalıdır. Diğer seçeneklerde kesme işaretinin kullanımı doğrudur (özel isimlere gelen ekler, sayılara gelen ekler, kısaltmalara gelen ekler).

Çözüm: İki nokta, kendisinden sonra açıklama veya örnek verilecek cümlelerin sonuna konur, ya da doğrudan alıntı yapılacağı zaman kullanılır. 'Kitabı dikkatle okudu: bir kelime bile kaçırmadı.' cümlesinde iki nokta yerine noktalı virgül (iki ayrı cümlenin bağıntısını göstermek için) veya virgül (sıralı cümle) ya da nokta kullanılmalıdır. Buradaki kullanım açıklama veya örnek verme amacına hizmet etmemektedir.

Çözüm: Noktalı virgül, öğeleri arasına virgül konmuş sıralı cümleleri birbirinden ayırmak için kullanılır. 'At ölür, meydan kalır;' ve 'yiğit ölür, şan kalır.' cümleleri kendi içinde virgüllerle ayrılmış sıralı cümleler olduğundan, bunları ayırmak için noktalı virgül doğru kullanılmıştır. A seçeneğinde gruplar arasına noktalı virgül gelebilir ama örneğin pazardan alınan ürünlerin tamamı arasına virgül de gelebilirdi, bu kullanım zorunlu değildir. C seçeneğinde 'ama' bağlaç olduğu için noktalı virgül değil, virgül gelmelidir. D seçeneğinde açıklama yapılacağı için iki nokta (:) kullanılmalıdır. E seçeneğinde ise iki sıralı cümle arasına virgül yeterlidir, noktalı virgül yanlış kullanılmıştır çünkü cümle içinde başka virgül kullanımı yoktur.

Çözüm: Tırnak işareti, doğrudan alıntıları, özel olarak belirtilmek istenen sözleri, eser adlarını veya yabancı kelimeleri belirtmek için kullanılır. 'Öğrencilere 'çalışkan' olmalarını öğütledi.' cümlesinde 'çalışkan' kelimesi özel olarak vurgulanmak istenen bir kelime değildir, dolayısıyla tırnak içine alınması gereksizdir ve yanlıştır. Diğer seçeneklerde ise tırnak işaretinin kullanımı (doğrudan alıntı, özel olarak vurgulanan kavram, eser adı) doğrudur.

Çözüm: Parantez (yay ayraç), cümledeki anlamı tamamlayan ve cümlenin dışında kalan ek bilgiler için kullanılır. Özellikle eş anlamlı kelimelerin, kişilerin lakaplarının, doğum-ölüm tarihlerinin veya ek açıklamaların belirtilmesinde kullanılır. Yahya Kemal'in asıl soyadının Beyatlı olduğu bilgisini vermek için parantez kullanımı doğrudur. Diğer seçeneklerdeki kullanımlar da doğru gibi görünse de; A, B, C'de parantez yerine virgül veya kısa çizgi de kullanılabilirdi, ancak D'deki kullanım (doğum-ölüm tarihi) parantezin temel kullanımlarından biridir. Ancak sorunun cevabı E seçeneği, çünkü bu kullanım bir lakabı ya da ikinci bir ismi belirtme açısından özel bir parantez kullanımıdır.

Çözüm: Doğrudan aktarılan sözlerden önce iki nokta (:) konur ve aktarılan söz tırnak içine alınır. Aktarılan söz soru cümlesi olduğu için tırnak içinde soru işareti (?) ile biter. Bu kurallara uyan seçenek A'dır.

Çözüm: Kısa çizgi, kelimeleri veya sayıları birbirine bağlamak, tarihler arasında kullanmak, diller arasında ilişki kurmak gibi amaçlarla kullanılır. Ayrıca, ara sözleri veya ara cümleleri ayırmak için de kullanılır. Ancak, 'Sıfatlar (ön adlar) ismin önüne gelir.' cümlesinde parantez içi açıklama olduğu için parantez (') kullanılmalıdır, kısa çizgi (-) değil. Kısa çizgi, ara sözleri ayırırken parantezin yerine kullanılabilir, ancak burada zaten parantez içi açıklama verilmiş ve parantez zaten kapalı bir işaret olduğundan 'Sıfatlar -ön adlar- ismin önüne gelir.' şeklinde kullanımı doğru olurdu. Fakat seçenekte parantez zaten olduğu için kısa çizgi yerine parantez kullanılmalıdır.

Çözüm: Yazarın doğrudan seslenişi olduğu için önce iki nokta (:) gelmeli. Aktarılan söz tırnak içine alınmalı. 'Sizlerden ricamdır' bir ara söz gibi düşünülüp virgülle ayrılmalı. 'eserlerime sahip çıkın' bir rica, bir dilek veya emir içerdiğinden ünlem işareti (!) ile bitmelidir. Tırnak işareti kapanmalı ve cümlenin bitimi noktayla tamamlanmalıdır. Bu yüzden doğru sıralama: Yazar okura seslendi: 'Sizlerden ricamdır, eserlerime sahip çıkın!' şeklindedir.

Çözüm: Üç nokta, tamamlanmamış cümlelerin, alıntılarda atlanan yerlerin veya sözün bir yerde kesildiğini göstermek için kullanılır. 'Konuşmasının sonunda dedi ki: 'Sevgili dostlar, ben...'' cümlesinde, konuşmacının sözünü tamamlamadığı veya devamının olduğu, ancak belirtilmediği anlamı vardır. Bu kullanım doğrudur. A seçeneğinde anlamca tamamlanmış bir cümlenin sonuna nokta konulmalıdır. B seçeneğinde örneklerin devam ettiğini belirtmek için kullanılabilir ama zorunlu değildir, eğer örnekler bitmemişse kullanılır. C seçeneğinde anlamca tamamlanmış bir cümlenin sonuna nokta gelmelidir. D seçeneğinde ise ünlem veya soru işareti gibi bir işaretle bitirilmesi daha doğru olurdu, çünkü bu bir beklentiyi ifade ediyor.

Çözüm: Virgülün kaldırılması anlam belirsizliğine yol açmaması demek, virgülün orada özneyi belirtme ya da anlamı netleştirme görevi taşımadığı anlamına gelir. 'Ali, Ahmet'in en iyi arkadaşıdır.' cümlesinde virgül kaldırıldığında 'Ali Ahmet'in en iyi arkadaşıdır' cümlesi oluşur ki bu da anlam belirsizliği yaratmaz. Ancak diğer seçeneklerde, virgül özneyi belirterek anlam karışıklığını önlemektedir: 'Genç adama...' (genç adam mı, genç mi adama soruyor?), 'O bu konuda...' (zamir mi, başka bir 'o' mu?), 'Hasta doktorun...' (hasta olan kişi mi, hasta doktor mu?), 'Öğretmen öğrencilere...' (öğretmen mi, öğretmen öğrencilere mi?). Bu nedenle, Ali'nin özel isim olmasından dolayı anlam karışıklığına yol açmaz.

Çözüm: Noktalı virgül (;) açıklama veya örnek verilmeden önce kullanılmaz. 'Bir işi başarmak için:' (iki nokta) azim, sabır ve emek gerekir.' şeklinde olmalıydı. İki nokta, kendisinden sonra açıklama veya örnek verilecek cümlelerin sonuna konur. Burada 'azim, sabır ve emek' bir açıklama niteliğindedir. 'Çünkü' bağlacından önce virgül kullanımı, TDK kurallarına göre doğru kabul edilmektedir (C seçeneği). TDK'ye göre kısaltmalara gelen ekler kesme işaretiyle ayrılır ve bu ekler kısaltmanın okunuşuna göre gelir. A seçeneği doğrudur. B seçeneğinde ara sözü ayırmak için virgül doğru kullanılmıştır. E seçeneğinde ise alıntıdan önce iki nokta ve alıntı ünlemle bittiği için doğru kullanılmıştır.

Çözüm: Cümledeki 'hayatı', 'eserleri', 'düşünceleri' eş görevli sözcükler olduğu için aralarına virgül (,) gelmelidir. Cümlenin sonuna ise yargı tamamlandığı için nokta (.) konulmalıdır. Bu durumda doğru sıralama: virgül, virgül, virgül, nokta şeklindedir.

Çözüm: Noktalı virgül, kendi içinde virgülle ayrılmış birden fazla öbek içeren sıralı cümleleri ayırmada kullanılır. 'Pazardan elma, armut, kiraz aldım' bir öbek; 'kasaptan et, tavuk, kıyma aldım' ise başka bir öbek ve her iki öbek kendi içinde virgüllerle ayrılmıştır. Bu iki öbeği ayırmak için noktalı virgül kullanımı gereklidir. Diğer seçeneklerdeki noktalı virgül kullanımları ise ya yanlıştır (A: iki nokta olmalı, D: iki nokta ve tırnak olmalı, E: virgül olmalı) ya da zorunlu değildir (B: açıklama olduğu için iki nokta daha uygun olur).

Çözüm: Özel adlara getirilen yapım ekleri, çokluk eki (-ler) ve bunlardan sonra gelen diğer ekler kesme işaretiyle ayrılmaz. Kurum, kuruluş, kurul, birleşim, oturum ve iş yeri adlarına gelen ekler de kesme işaretiyle ayrılmaz. 'Yükseköğretim Kurulu' bir kurum adıdır ve buna getirilen çekim eki ('nun') kesme işaretiyle ayrılmamalıdır. Doğrusu 'Yükseköğretim Kurulunun' olmalıydı. Diğer seçeneklerdeki kullanımlar (eser adı, doğrudan alıntı, kurum kısaltması ve kurum adı) doğrudur.

Çözüm: Virgülün en önemli görevlerinden biri, anlam karışıklığını gidermektir. 'Genç, adamı dinledi.' cümlesinde virgül, 'genç' kelimesini özne yaparak, dinleyen kişinin 'genç' olduğunu belirtir. Eğer virgül kaldırılırsa 'Genç adamı dinledi.' şeklinde bir cümle oluşur ki bu durumda 'genç adam' tek bir sıfat tamlaması gibi algılanabilir ve 'genç olan adamı' mı yoksa 'genç kişi, adamı' mı dinlediği net olmaz. A ve B seçenekleri arasındaki fark, virgülün anlamı nasıl değiştirdiğini en net gösteren örnektir. Bu durumda, A seçeneğindeki virgülün kullanımı, anlamı netleştirirken, kaldırılmasıyla (B seçeneği) anlam değişir.

Çözüm: Bir konuşma veya alıntıdan önce iki nokta (:) konur. 'Okumak güzeldir' tamamlanmış bir yargıdır, sonuna nokta (.) gelir. 'ama yazmak daha güzeldir' ifadesindeki 'ama' bağlacından önce virgül (,) kullanılır. 'çünkü yazmak insanı düşünmeye sevk eder' ifadesiyle cümle bittiği için sonuna nokta (.) konur. Bu durumda doğru sıralama: iki nokta, nokta, virgül, nokta şeklindedir.