5. sınıf fen bilimleri 5. sınıf fen bilimleri Madde ve Değişim testi ve çözümleri – İnteraktif Test
1) Maddenin hallerinden biri olan gazlar için aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
Çözüm: Gaz tanecikleri arasında çok büyük boşluklar bulunur ve tanecikler birbirleri üzerinde kaymak yerine rastgele ve hızlı hareket ederler. Taneciklerin birbirleri üzerinde kayması sıvılara özgü bir özelliktir. Diğer seçenekler gazların genel özellikleridir (belirli şekil ve hacminin olmaması, sıkıştırılabilirlik, tanecikler arası boşluk).
2) Bir demir parçasının mıknatıs tarafından çekilmesi, suyun 0°C'de donarak buz haline gelmesi ve kağıdın yırtılması olayları hangi tür değişimlere örnek teşkil eder?
Çözüm: Mıknatıs tarafından çekilme, donma ve yırtılma gibi olaylarda maddenin kimyasal yapısı değişmez, sadece dış görünüşü veya fiziksel hali değişir. Bu tür değişimlere fiziksel değişim denir. Kimyasal değişimlerde maddenin iç yapısı, kimliği tamamen değişir (örneğin yanma, paslanma).
3) Aşağıdaki maddelerden hangisi 'saf madde' tanımına uygun değildir?
Çözüm: Saf maddeler, tek tür atom veya molekülden oluşan maddelerdir. Elementler (Oksijen) ve bileşikler (Su) saf maddelerdir. Tuzlu su ise iki veya daha fazla farklı maddenin (tuz ve su) bir araya gelmesiyle oluşan homojen bir karışımdır ve bu nedenle saf madde değildir. Karışımlar, farklı maddelerin özelliklerini koruyarak bir araya gelmesiyle oluşur.
4) Bir bardak suya bir miktar şeker atılıp karıştırıldığında şekerin suda çözündüğü gözlenir. Bu olayla ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur?
Çözüm: Şekerin suda çözünmesi bir fiziksel değişimdir. Şeker hala şekerdir ve su hala sudur; sadece tanecikler arasında homojen bir dağılım oluşmuştur. Çözünme olayı sonucunda şeker, kimyasal yapısını korur ve buharlaştırma gibi fiziksel yöntemlerle geri elde edilebilir. Kimyasal değişimde yeni bir madde oluşur ve maddenin kimliği değişir. Tuzlu su oluşmaz, şekerli su oluşur.
5) Demir elementinin sembolü 'Fe' iken, oksijen elementinin sembolü 'O'dur. Buna göre, demir ve oksijenin tepkimeye girerek demir oksit (pas) oluşturması ile ilgili aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır?
Çözüm: Demir ve oksijenin tepkimeye girerek demir oksit (pas) oluşturması kimyasal bir değişimdir. Bu süreçte elementlerin kimlik özellikleri değişir ve tamamen yeni özelliklere sahip bir bileşik oluşur. Demir oksit (pas), ne demirin ne de oksijenin fiziksel özelliklerini taşır, kendine özgü yeni özelliklere sahiptir. Örneğin, demir mıknatısla çekilirken, pas çekilmez ve farklı renkte ve yapıda bir maddedir. 'Yeni bir madde oluşmuştur' ve 'Demir oksit bir bileşiktir' ifadeleri doğrudur.
6) Bir öğrenci, maddenin tanecikli yapısını açıklamak için aşağıdaki modelleri çizmiştir: I. İç içe geçmiş halkalar II. Titreşen ve aralarında boşluklar olan toplar III. Rastgele hareket eden ve aralarında çok büyük boşluklar olan toplar Bu modellerden hangileri 'maddenin tanecikli, boşluklu ve hareketli olduğu' bilgisini en iyi şekilde temsil eder?
Çözüm: Maddenin tanecikli yapısı, taneciklerin hareketli olduğu ve aralarında boşluklar bulunduğu prensibine dayanır. Model II (titreşen ve aralarında boşluklar olan toplar) katı maddelerin tanecikli yapısını, Model III (rastgele hareket eden ve aralarında çok büyük boşluklar olan toplar) ise gaz maddelerin tanecikli yapısını ifade eder. Her iki model de maddenin tanecikli, boşluklu ve hareketli olduğu bilgisini temsil eder. İç içe geçmiş halkalar (Model I) ise atom veya elementin iç yapısını sembolize edebilir ancak maddenin tanecikli yapısının genelini veya hallerini doğrudan temsil etmez.
7) Öğretmeni, öğrencilerden günlük hayattan fiziksel ve kimyasal değişimlere örnekler vermelerini istemiştir. Aşağıdaki öğrenci örneklerinden hangisi yanlış eşleştirilmiştir?
Çözüm: Camın kırılması olayı, camın sadece şeklinin değiştiği bir fiziksel değişimdir. Cam, kırıldıktan sonra da hala camdır, kimyasal yapısı değişmez. Diğer eşleştirmeler doğrudur: Elmanın kararması (oksidasyon), demirin paslanması (oksidasyon) kimyasal değişimlerdir; suyun buharlaşması (hal değişimi), mumun erimesi (hal değişimi) fiziksel değişimlerdir.
8) Aşağıdaki karışımlardan hangisi 'heterojen karışım' sınıfında yer alır?
Çözüm: Heterojen karışımlar, bileşenlerinin her yerinde aynı özelliği göstermeyen, farklı fazların gözle görülebildiği veya mikroskop altında ayrımının yapılabildiği karışımlardır. Pirinç pilavında pirinç taneleri, bezelye, havuç gibi farklı bileşenler gözle ayırt edilebilir, bu yüzden heterojen bir karışımdır. Tuzlu su, hava ve kolonya homojen karışımlardır (çözeltiler). Lehim ise katı-katı homojen bir karışımdır (alaşım).
9) Aynı sıcaklık ve basınçta bulunan saf X ve Y maddeleri ile ilgili aşağıdaki bilgiler verilmiştir: - X maddesinin kütlesi 50 g, hacmi 20 cm³'tür. - Y maddesinin kütlesi 60 g, hacmi 20 cm³'tür. Bu bilgilere göre X ve Y maddeleri için aşağıdakilerden hangisi kesinlikle söylenebilir?
Çözüm: Yoğunluk (d) kütle (m) bölü hacim (V) formülüyle bulunur (d=m/V).
- X maddesi için yoğunluk: dX = 50 g / 20 cm³ = 2.5 g/cm³.
- Y maddesi için yoğunluk: dY = 60 g / 20 cm³ = 3.0 g/cm³.
Buna göre, Y maddesinin yoğunluğu (3.0 g/cm³) X maddesinin yoğunluğundan (2.5 g/cm³) daha büyüktür. Dolayısıyla Y maddesi X maddesinden daha yoğundur. Yoğunluk farklı olduğu için maddeler aynı olamaz. Tanecik sayısı hakkında bu bilgilerle kesin yorum yapılamaz. Maddelerin halleri hakkında da kesin bilgi verilmemiştir.
10) Periyodik sistemde aynı grupta (düşey sütun) yer alan elementler için aşağıdaki özelliklerden hangisi genellikle benzerdir?
Çözüm: Periyodik sistemde aynı grupta yer alan elementlerin kimyasal özellikleri benzerdir. Bu benzerliğin temel nedeni, dış katmanlarında (değerlik yörüngelerinde) aynı sayıda elektron bulundurmalarıdır. Bu elektronlar, elementlerin kimyasal tepkimelerdeki davranışlarını belirler. Atom numarası, proton sayısı ve periyot numarası grupta aşağı doğru inildikçe artar. Katman sayısı da periyodik sistemde aşağı inildikçe artar, yani aynı gruptaki elementlerin katman sayıları farklıdır.
11) Asitler ve bazlar günlük hayatımızda birçok alanda karşımıza çıkar. Aşağıdaki maddelerden hangisi 'baz' özelliği göstermez?
Çözüm: Portakal suyu, içeriğindeki sitrik asit nedeniyle asidik özellik gösterir. Sabunlu su, amonyaklı temizleyici, mide ilacı (genellikle magnezyum hidroksit gibi bazlar içerir) ve çamaşır suyu (sodyum hipoklorit) ise bazik özellik gösteren maddelerdir. Bazlar genellikle kayganlık hissi verir ve pH değeri 7'den büyüktür.
12) Kimyasal tepkimeler sırasında atomların türü ve sayısı korunur. Bu durum hangi temel yasa ile açıklanır?
Çözüm: Kimyasal tepkimelerde tepkimeye giren maddelerin atomlarının türü ve sayısı değişmez, sadece yeniden düzenlenirler. Bu da toplam kütlenin tepkime öncesinde ve sonrasında aynı kalması anlamına gelir. Bu ilke, Kütlenin Korunumu Yasası olarak bilinir. Diğer yasalar ise bileşiklerin oluşumu ve kimyasal tepkimelerdeki oranlarla ilgilidir.
13) Aşağıdaki ifadelerden hangisi kovalent bağlı bileşiklerin özellikleri arasında yer alır?
Çözüm: Kovalent bağlı bileşikler, atomlar arasında elektron ortaklaşması ile oluşur ve genellikle moleküler yapıya sahiptirler. Bu moleküller arasındaki zayıf etkileşimler nedeniyle erime ve kaynama noktaları genellikle düşüktür. İyonik bağlı bileşikler ise elektron alışverişiyle oluşur, genellikle katı halde bulunur, erime noktaları yüksek, sert ve kırılgandırlar ve sulu çözeltileri elektrik akımını iletir. Kovalent bağlı bileşiklerin çoğu, suda iyonlaşmadıkları için elektrik akımını iletmez (istisnalar hariç, örneğin asitler).
14) Bir kimya laboratuvarında öğrencilerin hazırladığı 200 mL %15'lik (hacimce) etil alkol çözeltisinin içinde kaç mL etil alkol bulunmaktadır?
Çözüm: Yüzde derişim (hacimce), çözünenin hacminin çözeltinin toplam hacmine oranının 100 ile çarpılmasıyla bulunur.
%Derişim = (Çözünen Hacmi / Çözelti Hacmi) x 100
15 = (Etil alkol Hacmi / 200 mL) x 100
Etil alkol Hacmi = (15 * 200) / 100 = 3000 / 100 = 30 mL
Çözeltide 30 mL etil alkol bulunur.
15) Gazların davranışını inceleyen ideal gaz yasaları hakkında aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
Çözüm: Charles Yasası'na göre, sabit basınçta bir gazın hacmi ile mutlak sıcaklığı doğru orantılıdır, ters orantılı değildir. Sıcaklık arttıkça hacim de artar. Diğer seçenekler ideal gazların özellikleri ve gaz yasalarının doğru ifadeleridir.
16) Bir kimyasal tepkimenin hızını etkileyen faktörler arasında aşağıdakilerden hangisi yer almaz?
Çözüm: Tepkime hızı, ürünlerin oluşma hızını veya reaktanların tükenme hızını ifade eder. Ürünün miktarı, tepkimenin ilerleyişinin bir sonucudur ve tepkime hızını etkileyen bir faktör değildir; tam tersine, tepkime hızı ürün oluşum miktarını belirler. Sıcaklık artışı, katalizör kullanımı, temas yüzeyinin artırılması ve gaz fazı tepkimelerinde basıncın artırılması (derişimin artması) tepkime hızını artıran faktörlerdir.
17) Denge halindeki bir tepkimeye dışarıdan yapılan bir etki (sıcaklık, basınç, derişim değişikliği) dengeyi değiştirerek tepkimenin yeni bir denge durumuna ulaşmasını sağlar. Bu ilke, kimya biliminde hangi adla bilinir?
Çözüm: Denge halindeki bir sisteme dışarıdan bir etki yapıldığında (sıcaklık, basınç, derişim), sistem bu etkiyi azaltacak yönde hareket ederek yeni bir denge kurar. Bu ilke, Le Chatelier Prensibi olarak bilinir. Diğer yasalar farklı kimya konularıyla ilgilidir: Kütlenin Korunumu (tepkimelerde kütle değişmez), Hess Yasası (entalpi hesaplamaları), Raoult Yasası (çözeltilerin buhar basıncı), Dalton'un Kısmi Basınçlar Yasası (gaz karışımları).
18) Aşağıdaki olaylardan hangisi indirgenme-yükseltgenme (redoks) tepkimesi olarak sınıflandırılır?
Çözüm: Redoks (indirgenme-yükseltgenme) tepkimelerinde atomların yükseltgenme basamakları değişir, yani elektron alışverişi gerçekleşir. Bakır telin gümüş nitrat çözeltisine daldırılması durumunda bakır (Cu) yükseltgenerek Cu²⁺ iyonlarına dönüşürken, gümüş iyonları (Ag⁺) indirgenerek Ag metaline dönüşür. Bu bir elektron transferi olayıdır. Nötralleşme ve kalsiyum karbonatın ayrışması redoks değil, genellikle asit-baz ve ayrışma tepkimeleridir. Sodyum klorürün çözünmesi ve su buharının yoğuşması ise fiziksel değişimlerdir.
19) Metan (CH₄) gazının oksijenle tam yanması sonucu karbondioksit (CO₂) ve su (H₂O) oluşur. Bu tepkime için denkleştirilmiş haldeki stokiyometrik katsayılar aşağıdakilerden hangisidir?
Çözüm: Kimyasal tepkimeler denkleştirilirken, tepkimeye giren ve çıkan atom türlerinin ve sayılarının eşit olması gerekir.
Başlangıç: CH₄ + O₂ → CO₂ + H₂O
1. Karbon (C) atomları zaten eşit (sol: 1, sağ: 1).
2. Hidrojen (H) atomları: Solda 4 tane (CH₄), sağda 2 tane (H₂O). Sağ taraftaki H₂O'nun başına '2' katsayısı getirilir: CH₄ + O₂ → CO₂ + 2H₂O (sağda 4H).
3. Oksijen (O) atomları: Sağda 2 tane (CO₂) + 2 tane (2H₂O) = toplam 4 tane O. Solda O₂ var. Soldaki O₂'nin başına '2' katsayısı getirilir: CH₄ + 2O₂ → CO₂ + 2H₂O (solda 4O).
Denkleştirilmiş tepkime: CH₄(g) + 2O₂(g) → CO₂(g) + 2H₂O(g).
Stokiyometrik katsayılar sırasıyla 1, 2, 1, 2'dir.
20) Organik kimyada, bileşiklerin isimlendirilmesinde veya tepkimelerinde önemli rol oynayan, moleküle özel bir kimyasal özellik kazandıran atom veya atom gruplarına ne ad verilir?
Çözüm: Organik kimyada bir moleküle kendine özgü kimyasal özellikler kazandıran, o molekülün kimyasal tepkimelere yatkınlığını ve davranışını belirleyen atom veya atom gruplarına 'fonksiyonel grup' denir. Örneğin, -OH (hidroksil grubu) alkollere, -COOH (karboksil grubu) karboksilik asitlere özgü özellikler kazandırır. İzotop, aynı elementin farklı nötron sayılı atomlarıdır. İyon, elektron almış veya vermiş atom veya moleküldür. Radikal, eşleşmemiş elektronu olan atom veya moleküldür. Koordinasyon bileşiği ise metal atomunun ligandlarla oluşturduğu özel bir bileşik türüdür.
Skor: 0/0 (0%)
Madde ve Değişim
Madde ve Değişim konusunda kapsamlı bir anlatım aşağıdadır.